NHỮNG HỆ LỤY CỦA CUỘC CHIẾN NGA-UKRAINE

Những ngày gần đây, ưu tiên của các phương tiện thông tin đại chúng cũng như các mạng xã hội là tình hình chiến sự ở Ukraine. Những cảnh đổ nát điêu tàn, thương tâm thì trước mắt ai cũng thấy, nhưng những hệ lụy khác thì sao? Sức ảnh hưởng và hậu quả của cuộc chiến chắc hẳn trầm trọng hơn những gì mà nhiều người đang dự tính, vì nó hiện diện trong nhiều lĩnh vực quan trọng và không chỉ là chuyện của 2 quốc gia.

Chia rẽ sâu sắc về chính trị

Căng thẳng giữa Nga và Ukraine đã có từ lâu, và lần xung đột lớn nhất gần đây là việc Nga chiếm Crimea vào năm 2014. Cũng như một số nước khác trong hệ thống Liên Bang Xô Viết trước đây, phần lớn người dân Ukraine muốn gia nhập EU và đi theo hướng phát triển kinh tế xã hội của phương Tây. Ukraine cũng muốn gia nhập NATO, và đây là điều tối kỵ đối với Nga. Bởi vì Nga không muốn ngay sát bên cạnh mình là một nước thành viên của NATO và có vị thế quan trọng như Ukraine.

Mặc dù giữ liên lạc ngoại giao, trao đổi kinh tế và nhiều lĩnh vực khác nhưng giữa phương Tây với Mỹ và Nga vẫn bất đồng với nhau ở các vấn đề dân chủ, tính tự do của thị trường. Chẳng hạn như việc thổng thống Putin tại vị quá lâu và dường như độc tôn quyền lực khi sửa cả Hiến pháp để phục vụ cho lợi ích cá nhân mình. Nga cũng là một kinh tế lớn trên thế giới nhưng kinh tế Nga phụ thuộc chủ yếu và các tập đoàn kinh tế nhà nước, không phát huy được hiệu quả của mình.

Khi Nga xâm chiếm Ukraine, cuộc họp tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc ngày 2-3 đã cho thấy rõ quan điểm của các chính phủ về việc ủng hộ Nga hay Ukraine. Nghị quyết lên án Nga về cuộc xâm lược có 141/193 phiếu ủng hộ, 5 nước bỏ phiếu chống và 35 phiếu trắng tỏ ý trung lập. Tuy nhiên trong số các nước ủng hộ Ukraine đều có các nước phát triển, các nền kinh tế lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản, Anh Quốc.

Các xung đột về địa chính trị ngày nay thường xảy ra ở một vùng lãnh thổ nhỏ, và các nước lớn sẽ gián tiếp chọn một bên để ủng hộ hoặc ủng hộ một cách rất kín đáo. Tuy nhiên, qua sự kiện Ukraine cho thấy sự đối đầu căng thẳng và trực diện giữa Nga với Mỹ và EU.

Khủng hoảng thị trường hàng hóa (commodity)

Chiến sự ngày càng leo thang ở Ukraine đã khiến cho giá của một số hàng hóa nhảy vọt, như dầu thô, lúa mì, hạt ngũ cốc, và một số kim loại phục vụ cho sản xuất công nghiệp. Giá dầu thô WTI trên thị trường thế giới đã tăng gần 30% chỉ trong vòng 2 tuần khi chiến sự xảy ra, còn nếu tính từ đáy đầu tháng 12-2021 thì giá dầu đã tăng gần 80%.

Nga cũng là một nước cung cấp gas quan trọng của EU nên việc gián đoạn cung cấp gas và giá tăng sẽ gây không ít khó khăn cho các nước nhập khẩu. Cũng may là mùa đông đã và đang kết thúc ở nhiều nước nên nhu cầu sưởi bằng gas cũng đã giảm đáng kể, và các nước EU phải lên một chiến lược khẩn cấp về năng lượng.

Như Pháp đã đẩy mạnh lại các chương trình nhà máy điện hạt nhân, Đức cũng gia hạn thời hạn sử dụng cho một số nhà máy đang hoạt động, và các nước ưu tiên hơn cho các chương trình năng lượng tái tạo. Cũng cần biết rằng các chương trình năng lượng tái tạo không chỉ là điện gió, điện mặt trời, hydrogen, mà còn là các công nghệ về tiết kiệm năng lượng, tái sử dụng năng lượng, và công nghệ lưu trữ.

Một số ngành sản xuất ở châu Âu bắt đầu khó khăn vì thiếu nguồn nguyên liệu và có thể phải đóng cửa nhà máy vì những nguyên liệu này được nhập từ Nga hay Ukraine. Trong số này, phải kể đến các nguyên liệu là kim loại như quặng sắt, alumin, và một số kim loại hiếm. Ví dụ như báo chí Pháp mấy ngày gần đây đã đưa tin về khó khăn của ngành công nghiệp sản xuất ô tô nước này trong bối cảnh nguồn cung bị gián đoạn từ Nga và Ukraine.

Khủng hoảng về giá hàng hóa trong lúc này, đặc biệt là dầu thô và các nguyên liệu chính là đầu vào của nhiều ngành sản xuất là như thêm dầu vào lửa của tình hình lạm phát ở nhiều nơi trên thế giới. Nếu giá cả chỉ tăng đột ngột trong ngắn hạn rồi hạ nhiệt thì nền kinh tế có thể chịu đựng, nhưng để kéo dài thì sẽ là một rủi ro lớn của kinh tế thế giới. Bởi vì lạm phát tăng thì buộc các chính sách vĩ mô phải hãm nền kinh tế lại, kinh tế sẽ trì trệ và có thể xảy ra tình trạng đình lạm (stagflation).

Thị trường vốn và tài chính

Một trong các biện pháp trừng phạt kinh tế đầu tiên của Mỹ và EU đối với Nga là hạn chế và loại các ngân hàng của Nga ra khỏi hệ thống SWIFT. Điều này sẽ gây khó khăn cho người sử dụng các dịch vụ của ngân hàng Nga trong các giao dịch quốc tế. Ví dụ một doanh nghiệp xuất khẩu của Nga sẽ không thể nhận thanh toán, một du khách nước ngoài không thể rút tiền ở Nga với thẻ của mình.

Các biện pháp trừng phạt kinh tế càng siết chặt thì thị trường tài chính của Nga là bị ảnh hưởng trước tiên. Đầu tiên là thị trường chứng khoán Nga và đồng rúp tuột dốc không phanh. Thị trường chứng khoán Nga đã phải đóng cửa nhiều ngày liên tiếp, giá của một số cổ phiếu chủ chốt lớn bị mất giá đến 80-90%. Và mới đây, thị trường chứng khoán Nga cũng bị loại khỏi danh sách các thị trường mới nổi, nghĩa là các quỹ đầu tư nước ngoài sẽ không còn đầu tư vào cổ phiếu Nga.

Mà không chỉ phản ứng trên thị trường chứng khoán, các tập đoàn lớn của Mỹ, EU cũng lên tiếng rút vốn đầu tư trong các dự án đang ở Nga, và chấp nhận những thiệt hại phát sinh. Phần vốn đầu tư của các tập đoàn dầu khí như BP, Total ở Nga là rất lớn, nếu chấp nhận rút thì các khoản lỗ có thể lên đến hàng chục tỷ USD.

Các biện pháp trừng phạt nhắm tới Nga, làm cho nước này gặp nhiều khó khăn trên thị trường tài chính quốc tế thì cũng là khó khăn cho các doanh nghiệp, các quỹ đầu tư, và các cá nhân đầu tư vào Nga. Vào cuối năm 2021, nhiều tổ chức quốc tế nhận định Nga là một thị trường tiềm năng trong nhóm BRICS, khi nhận định giá dầu lẽ lên và duy trì ở mức 80usd/thùng. Giờ đây, mặc dù giá dầu tăng nhưng các khoản đầu tư ở Nga bị giảm giá mạnh, dòng vốn bị kiểm soát chặt chẽ và cơ may để thu hồi lại được vốn đầu tư là rất mong manh.

Thương mại Quốc tế

Chỉ tính riêng quan hệ xuất nhập khẩu của EU với Nga trong năm 2021 thì EU xuất khẩu sang Nga 89,3 tỷ EUR và nhập về 158,5 tỷ EUR hàng hóa. Khi các lệnh cấm vận kinh tế có hiệu lực thì doanh nghiệp và người dân ở các bên đều bị thiệt hại.

Trước tiên là các doanh nghiệp nhập khẩu thiếu hụt nguồn hàng để cung cấp cho thị trường. Những mặt hàng được nhập khẩu từ Nga hay Ukraine dần dần biến mất khỏi các kệ hàng ở châu Âu và ngược lại. Cùng với đó là những nhà xuất khẩu muốn xuất khẩu cũng không được, tạo là tình trạng bên thì thiếu bên thì thừa. Một số nhà sản xuất và xuất khẩu rượu của Pháp sang Nga đã thấy ngay hệ lụy khi lệnh trừng phạt bắt đầu: các đơn hàng giảm từ 30-50%.

Và người tiêu dùng là bên bị chịu thiệt nặng nề nhất. Giá cả một số mặt hàng nhập khẩu ở Nga đã tăng gấp vài lần, cùng với tác động kép của việc đồng rúp mất giá. Người dân châu Âu cũng bắt đầu lo lắng việc tăng giá các sản phẩm khi giá lúa mì, ngũ cốc.

Các nước châu Âu cũng đang đẩy mạnh một chiến dịch truy lùng tài sản của các tỷ phú Nga có mối liên hệ gần gũi với tổng thống Putin. Nổi bật nhất là chuyện tạm giữ các du thuyền, và đang đẩy mạnh ở các tài sản giá trị khác như bất động sản, các tài khoản ngân hàng.

Làn sóng tẩy chay của các doanh nghiệp châu Âu ở Nga cũng ngày càng mạnh lên, với việc đóng cửa các nhà máy, cửa hàng, hoặc rút vốn ra khỏi các liên doanh. Hầu hết các lĩnh vực đều có doanh nghiệp tham gia như sản xuất ô-tô, thiết bị phụ tùng, vận tải, ngân hàng, dầu khí, và bán lẻ. Như ngày cuối tuần vừa qua, rất nhiều người dân Nga đã bất ngờ khi chuỗi cửa hàng Ikea đồng loạt đóng cửa trên toàn nước Nga.  

Xã hội và khủng hoảng nhân đạo

Còn nghiêm trọng hơn các thiệt hại cơ sở hạ tầng, đó là số thương vong ngày một tăng và một cuộc khủng hoảng xã hội mà hệ lụy chắc hẳn sẽ kéo dài khi dòng người rời khỏi Ukraine đi tị nạn ngày càng đông. Hơn một triệu người dân Ukraine, chủ yếu là phụ nữ, trẻ em và người lớn tuổi đã rời Ukraine theo hướng Tây, qua các nước láng giềng như Ba Lan, Hungary và Tiệp Khắc.

Nhiều nước Tây Âu đã nhanh chóng dang rộng vòng tay của mình để đón dòng người tị nạn, giúp đỡ họ tạm có nơi trú ngụ và thực phẩm thuốc men. Những kêu gọi ủng hộ đóng góp cho người dân Ukraine đang là một làn sóng rất mạnh ở nhiều nước và ngay cả trên các mạng xã hội.

Cuộc khủng hoảng nào cũng sẽ kết thúc nhưng những gia đình mất người thân, gia đình bị ly tán, từ bỏ quê hương và hòa nhập ở môi trường mới là những khó khăn mà hàng triệu người dân Ukraine sẽ phải trải qua trong thời gian tới, và có thể là cần một thời gian khá dài.

Đối với các nước tiếp nhận thì cũng là những thách thức về các vấn đề xã hội khi phải huy động các nguồn lực để hỗ trợ người tị nạn sớm ổn định cuộc sống, và sau đó là các vấn đề an sinh xã hội và việc làm khác, như trẻ con phải đến trường học, người lớn phải đi làm việc.

Nguy cơ một trật tự thế giới mới bất ổn hơn 

Cuộc chiến tranh hiện nay ở Ukraine khiến cho các bên tham gia trực tiếp hay gián tiếp đều bị thiệt hại nặng nề. Chỉ có riêng một nước vẫn đang cố gắng giữ im lặng và tính toán những bước đi chiến lược riêng của mình: Trung Quốc. Khi phương Tây cấm vận Nga thì về mặt kinh tế Trung Quốc là nước được hưởng lợi nhiều nhất, vì Nga cần Trung Quốc là cửa ngõ quan trọng cho xuất khẩu. Kinh tế Nga không thể trụ vững nếu không giữ được xuất khẩu và chắc chắn Trung Quốc nắm được lá bài tẩy này và sẽ lợi dụng tối đa.

Chỉ có điều rất đáng quan ngại là nếu căng thẳng kéo dài, phương Tây và Nga đều yếu đi, đặc biệt là Nga thì Trung Quốc sẽ trở thành một đối trọng rất mạnh. Và nếu Trung Quốc vẫn tiếp tục những tham vọng riêng của mình, bất chấp lợi ích chung và sự phát triển hòa bình, hài hòa của thế giới thì một cuộc khủng hoảng khác nghiêm trọng hơn chỉ là vấn đề thời gian. Và như vậy không lẽ tương lai của thế giới sẽ chỉ còn phụ thuộc vào câu chuyện của Mỹ-Trung?